ارزیابی و تحلیل ریسک های زیست محیطی تالاب بین المللی خورخوران با استفاده از روش های تصمیم گیری چند معیاره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد ارزیابی و آمایش سرزمین دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، بهبهان، ایران

2 استادیار گروه محیط زیست دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، بهبهان، ایران

3 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس

4 استادیار گروه محیط زیست، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

چکیده

ارزیابی ریسک ­زیست­محیطی یک ابزار مهم در مدیریت محیط­زیست به منظور کاهش مخاطرات در اکوسیستم­ها و دست­یابی به توسعه پایدار به شمار می­رود که امروزه در برنامه­ریزی­ها و سیاست­گذاری­های کشورهای مختلف جهان مورد توجه قرار گرفته است. تالاب­ها اکوسیستم­های حساس و بسیار ارزشمندی هستند که در سال­های اخیر با توجه به فعالیت­های مخرب انسانی با مخاطرات فراوانی مواجه شده­اند. استفاده از روش­های ارزیابی ریسک زیست­محیطی یکی از ابزارهای مهم در مطالعات مدیریت محیط­زیست و شناسایی و کاهش عوامل بالقوه آسیب­رسان محیط­زیستی برای حصول به توسعه پایدار است. این تحقیق به منظور شناسایی، رتبه­بندی و ارزیابی ریسک­های زیست­محیطی تهدید کننده تالاب بین­المللی خورخوران و ذخیره­گاه زیست­کره حرا، در استان هرمزگان در سال 1393 به انجام رسید. برای این منظور ابتدا با استفاده از روش دلفی ریسک­های شاخص تالاب شناسایی و به منظور رتبه­بندی و مشخص نمودن اولویت عوامل تهدید، از روش­های تصمیم­گیری چند معیاره AHP و TOPSIS استفاده گردید. در نهایت اولویت­بندی33 عامل ریسک در دو گروه طبیعی و زیست­محیطی (ریسک­های فیزیکی، بیولوژیکی، اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی) بر اساس سه شاخص شدت اثر، احتمال وقوع و حساسیت محیط ­پذیرنده صورت پذیرفت. نتایج حاکی از آن است که به ترتیب برحسب میزان نزدیکی (CL+) از بین معیارهای زیست­محیطی، آلودگی­های نفتی (8819/0)، صید بی­رویه و غیرمجاز (8770/0) و قاچاق سوخت (7106/0) و از میان معیارهای طبیعی، خشکسالی و تغییرات اقلیم (7211/0) در اولویت­های اول و سایر ریسک­ها در رتبه­های بعدی جای دارند. با توجه به نتایج به­دست آمده اولویت­های مدیریتی و برنامه­ریزی در جهت کاهش تأثیر و پیامدهای ریسک­ها که اثرات جبران­ناپذیری بر محیط­زیست و عملکرد تالاب دارند، می­بایست مورد توجه جدی قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Assessment and Analysis of Khur-e-khuran International Wetland Environmental Risks Using Multi-Criteria Decision-Making Methods

نویسندگان [English]

  • Samira Jafariazar 1
  • Gholam Reza Sabzghabaei 2
  • Mortaza Tavakoly 3
  • Seyedeh Soolmaz Dashti 4
1 Master Degree Assessment and Land use of Bebahan khatam Alanbia University of technology, Behbahan, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Environment, Behbahan Khatam Alanbia University of Technology, Behbahan, Iran
3 Associate Professor of Geography and Urban Planning Tarbiat Modarres University
4 Assistant Professor, Department of Environment, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran
چکیده [English]

 Wetland ecosystems are stable ecosystems on  earth providing considerable ecosystem characteristics. Wetland ecosystems, especially marine coastal wetlands are among the most important and also the most vulnerable  world's environmental resources. Which has always been sensitive to the fragility of coastal areas, high population density, and intensive human activities are faced with the threat of destruction. Although, remarkable advances have been observed in the quantity and valuing some key ecosystem products and the services provided by these habitats, there are still some major challenges, with the lack of sufficient knowledge about the relationship between the changes developed in the structure of the ecosystem and the performance of these ecosystems in providing services being the greatest challenge. Based on this, monitoring the  changes trend in wetlands and their surrounding lands can be effective in the management of these valuable ecosystems. Investigating the environmental risk is a suitable instrument for evaluating and ensuring understanding of the relationships between stressor factors and environmental effects especially in wetland ecosystems. Environmental risk assessment is an important tool for environmental management in order to reduce the risks in the ecosystems, and to achieve sustainable development that nowadays, in the planning and policies of various countries, is taken into consideration. Today, multi-criteria decision-making methods are employed in evaluating the risk in many studies. Examining the background of applying multi-criteria decision-making methods in risk evaluation indicates that these methods have been used in different cases either alone or together with other methods for risk evaluation. This study aimed to identify the ranking and assessment environmental risks threatening Khur-e-Khuran International Wetlands and Hara Biosphere Reserve, in  Hormozgan province in 2015.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Risk assessment
  • International wetland
  • Multi-criteria decision-making

مراجع

1-    ایران­نژاد پاریزی، م.، سرهنگ­زاده، ج.، عطیم­زاده، ح.، علمی، م. ز. حسینی. 1385. توانمندی­های زیستی و تنگناهای موجود در منطقه حفاظت­شده سیاهکوه اردکان (یزد). مجله محیط­شناسی. شماره 39: 100-89.
 
2-    بهروزی راد، ب. 1387. تالاب­های ایران. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. 798صفحه.
 
3-    بهره­مند، ب. 1389. سنجش آسیب­پذیری سواحل استان هرمزگان بر اساس کانون آلاینده­های صنعتی با روش ارزیابی چند معیاره مکانمند. پایان­نامه کارشناسی ارشد، رشته مدیریت محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بندرعباس، 121ص.
 
4-    بی­نام. 1392. دومین گزارش ملی تغییر آب و هوا جهت ارائه به دبیرخانه کنوانسیون. گزارش موجودی انتشار گاز گلخانه­ای، بخش چهارم: ارزیابی آسیب­پذیری و سازگاری. زیربخش: نواحی ساحلی. سازمان حفاظت محیط­زیست.
 
5-    بی­نام. 1394. الف. خلاصه گزارش سند توسعه زیست­محیطی استان هرمزگان، کمیته برنامه­ریزی زیست­محیطی اداره کل حفاظت محیط­زیست استان هرمزگان.
 
6-    بی­­نام. 1394. ب. گزارش وضعیت صید آبزیان در سال 1386، استان هرمزگان. پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان.
 
7-    جان­قربان،ش. 1387. ارزیابیومدیریتریسکمحیط­زیستیمناطقحساساکولوژیکبااستفادهازروشتصمیم­گیریچندمعیاره،مطالعهموردی:منطقهحفاظتشدهموند.پایان­نامهکارشناسی­ارشد،رشتهمدیریت محیط­زیست،دانشگاهآزاداسلامی، واحدعلوموتحقیقاتاهواز، 156 صفحه.
 
8-    جاهدمنش، پ. 1393. مدیریت ریسک زیست­محیطی منطقه حفاظت­شده شیمبار شهرستان مسجدسلیمان بر اساس مدل­های تصمیم­گیری چندمعیاره. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، رشته مدیریت محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات خوزستان، 132 صفحه.
 
9-    جبل­عاملی، م. ح.، رضایی­فر، آ. و ع. لنگرودی. 1386. رتبه­بندی ریسک پروژه با استفاده از فرایند تصمیم­گیری چندشاخصه. نشریه دانشکده فنی دانشگاه تهران. 41 (7): 863-871.
 
10-  جوزی، ع. و م. شفیعی. 1388. تجزیه و تحلیل ریسک­های محیط­زیستی منطقه حفاظت­شده حله بوشهر با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی. پژوهش­های مجله علوم و فنون دریایی، 4 (3): 36-21.
 
11-  جوزی،ع. ون. شمسخوزانی.1390. ارزیابیریسک­هایزیست­محیطیواحدگازنیروگاهحرارتیشهیدمدحجزرگاناهوازبهروشتجزیهوتحلیل حالاتشکستواثراتآنبرمحیطزیست (FMEA). پنجمینهمایشملیبحرانهایزیستمحیطیایرانوراهکارهایبهبودآنها،اهواز، 14 اردیبهشت ماه.
 
12-  دهقانی، م. 1392. استفاده مستقیم از جنگل­های مانگرو در ذخیره­گاه زیست­کره. سومین کنفرانس بین­المللی برنامه­ریزی و مدیریت محیط­زیست، دانشگاه تهران، 5 آذر ماه.
 
13-  رحیمی بلوچی، ل. و ب. ملک محمدی. 1392. ارزیابی ریسک­های محیط­زیستی تالاب بین­المللی شادگان بر­اساس شاخص­های عملکرد اکولوژیکی. محیط­شناسی، 39 (1): 101- 112.
 
14-  سبزقبایی، غ . ر.، دشتی، س.، بزم آرا، م. و ک. جعفرزاده. 1394. آشکارسازیروندتغییرپذیریمنطقهحفاظت­شدهحرایخورخوران. مجله زیست­شناسیدریا، دانشگاهآزاداسلامیواحداهواز، 7 (26): 12-1.
 
15-  عبداله­رش، م.، بشیری، م. و ف. حقیقی. 1392. مدیریت تالاب­ها، چالش­ها و راهکارها. کنفرانس مدیریت چالش­ها و راهکارها، شیراز، 5 دی ماه.
 
16-  قدسی­پور،س. ح. 1389.فرایندتحلیلسلسلهمراتبی (AHP). چاپهشتم،دانشگاهصنعتیامیرکبیر، 236 صفحه.
 
17-  قنواتی اصل، ع. 1380. بررسی وضعیت زیست­محیطی جنگل­های حرا (منطقه لافت- قشم). پایان­نامه کارشناسی­ارشد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات تهران، 89صفحه.
 
18-  لقایی، ح.، منوری، م. و ب. رئیسی. 1388. برنامه­ریزی و زون­بندی ذخیره­گاه زیست­کره حرا بر اساس معیارهای بین­المللی (با تأکید بر جزیره قشم) با استفاده از GIS. مجله انسان و محیط­زیست، 7 (1): 39-30.
 
19-  محمد مرادی، ا. و م. اخترکاوان. 1388. روش­شناسی مدل­های تصمیم­گیری چند­معیاره. نشریه آرمان­شهر، (2): 125-113.
 
20-  مکوندی، ر.، آستانی، س. و ز. انوشه. 1391. ارزیابی ریسک محیط­زیستی تالاب­ها با استفاده از روش­های TOPSIS و EFMEA  (مطالعه موردی: تالاب شیرین­سو در استان همدان). فصلنامه اکوبیولوژی تالاب، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، 3 (12): 40-25.
 
21-  میرزا اسماعیلی، ف. 1390. بررسی میزان آلاینده­های نفتی خورخوران و ارائه راهکارهای مدیریتی جهت تقلیل و پایش اثرات. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، رشته مدیریت محیط­زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بندرعباس، 132 صفحه.
 
22- Anonymous. 2006. Marine and coastal ecosystems and human well-being: A synthesis report based on the findings of the millennium ecosystem assessment. UNEP, Nairobi, Kenya.
 
23- Barbier, E.B. 2013. Valuing ecosystem services for coastal wetland protection and restoration. Progress and Challenges, Department of Economics and Finance, University of Wyoming, 1000 E. University Ave., Laramie.
 
24- Carter, V. 1997. Technical aspects of wetlands: wetland hydrology, water quality, and associated functions.United States Geological Survey Water Supply, Paper 2425.
 
25- Kotze, D.C., Ellery, W.N., Macfarlane, D.M. and G.P.W. Jewitt. 2012. A rapid assessment method for coupling anthropogenic stressors and wetland ecological condition, Ecological Indicators, 13: 284–293.
 
26- Ozesmi, S.L. and E.M. Bauer. 2002. Satellite remote sensing of wetlands, Wetlands Ecology and Management, 10: 381-402.
 
27- Prato, T. 2012. Increasing resilience of natural protected areas to future climate change: A fuzzy adaptive management approach, Ecological Modelling, 242: 46-53.
 
28- Saaty, T.L. 1980. The analaytic hierarchy process: Planning, Priority setting, Resourse Allocation. McGrawhill, New York, NY, 437 p.
 
29- Saaty, T.L. and L.G. Vargas. 1991. Prediction, projection and forecasting. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, 251 p.
 
30- Shiliang, S., Jiang, M., Liu, Y., and R. Li. 2012. Risk assessment on falling from height based on AHP-fuzzy original research. Article Procedia Engineering, 45:112-118.
 
31- Valiela, I., Kinney, E., Culbertson, J., Peacock, E. and S. Smith. 2009. Global losses of mangroves and salt marshes, in global loss of coastal habitats. Rates, causes and consequences, Duarte, C.M, Ed.; Fundación BBVA: Bilbao, Spain, 109–142.
 
32- Zhang, Sh., Sun, B., Yan, L. and Ch. Wang. 2013.  Risk identification on hydropower project using the IAHP and extension of TOPSIS methods under interval-valued fuzzy environment. Natural Hazards, 65 (1): 359-373.
علوم و مهندسی آبیاری
دوره 40، شماره 3
آذر 1396
صفحه 63-75

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 29 آذر 1394
  • تاریخ بازنگری: 07 خرداد 1395
  • تاریخ پذیرش: 23 خرداد 1395
  • تاریخ انتشار: 01 آذر 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار