بررسی مخاطرات زیست‌محیطی خشک شدن مخازن چهارم و پنجم تالاب هورالعظیم به منظور توسعه میدان نفتی آزادگان با استفاده از روش تاپسیس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه محیط زیست، پردیس علوم و تحقیقات خوزستان، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

2 استادیار گروه محیط زیست، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

چکیده

       تالاب­ها به عنوان اکوسیستم­های غنی و حاصل­خیز می­توانند در برنامه­های راهبردی اقتصادی- اجتماعی و مهم­تر از آن زیست­محیطی،  نقشی تعیین کننده داشته باشند. این تحقیق در سال 1394 با هدف بررسی مخاطرات زیست­محیطی خشک شدن مخازن چهارم و پنجم تالاب هورالعظیم به منظور توسعه میدان نفتی آزادگان با استفاده از مدل­های تصمیم گیری چند معیاره تاپسیس به انجام رسید. تالاب هورالعظیم در منطقه مرزی مشترک ایران و عراق در جنوب­غربی ایران و در شهرستان دشت ­آزادگان از استان خوزستان واقع شده است. در این تحقیق ابتدا برای شناسایی ریسک­های موجود در منطقه از روش دلفی استفاده شد. در نهایت 25 عامل ریسک در سه گروه ریسک­های فیزیکی_ شیمیایی، بیولوژیکی و اقتصادی_ اجتماعی_ فرهنگی مشخص گردید. برای تجزیه و تحلیل و اولویت­بندی ریسک­های شناسایی­شده از روش تاپسیس استفاده شد. به کمک روش تاپسیس مخاطرات بر اساس سه شاخص (شدت ­اثر، احتمال وقوع و حساسیت­محیط پذیرنده) اولویت­بندی شدند که در نتیجه ایجاد کانون گرد و غبار با وزن828477/0 و نشت لوله­های انتقال نفت با وزن 82658/0به عنوان مهم­ترین مخاطره­ها و کاهش دامپروری در منطقه با وزن 089965/0  کم اهمیت­ترین مخاطره شناسایی شدند. در نهایت راهکارهای مدیریتی جهت کنترل و کاهش ریسک­ها ارائه شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Environmental Risk Assessment of Drying the 4th and 5th Reservoir of Hour-Al-Azim Wetland Aiming to Develop Azadegan Oil-Field Using TOPSIS Method

نویسندگان [English]

  • Yosra Saeedi 1
  • Seyedeh Soolmaz Dashti 2
1
2
چکیده [English]

     The wetlands as the rich and fertile ecosystems may have the crucial role to socio-economic plans and can be more important in environmental plans. This study was done in 2015 to environmental risk assessment of drying up the reservoir number 4 and 5 of Hoor-Al-Azim wetland for develop the Azadegan oil field, using multi criteria decision making methods (TOPSIS). Hoor-Al-Azim wetland is located in the Iran-Iraq border, in Dashte-Azadegan county in south western of Iran in Khuzestan province. In this study first the Delphi method was used to identify risks in the area. 25 risk factors were recognized in 3 groups of physico-chemical risks, biological risks and socio-economic and cultural risks. In order to analyze and prioritize the identified risks the TOPSIS method was used. According to the TOPSIS method, the risks were prioritized to 3 criteria (severity, probability and sensitivity of the receiving environment). Results showed that creating centers of dust with weight of 0.828422 and leakage of oil pipelines with weight of 0.82658 as the most important risks and Reduction of livestock in the region with weight 0.089965 was the least important risk was identified. Finally, management strategies presented for risks control and risks reduction.

1-          بی­نام، 1383. مطالعات طرح ساماندهی تالاب هور­العظیم. کارفرما: سازمان محیط زیست استان خوزستان، مشاور: مهندسین مشاور سازآب­پردازان، 431 صفحه.
 
2-          بی­نام، 1393. گزارش محرمانه شماره 4 شرکت توسعه نفت. شرکت ملی توسعه نفت ایران، 204 صفحه.
 
3-          پاپهن­شوشتری، ف. 1389. طرح جامع مدیریت تالاب هورالعظیم. کارفرما: اداره کل حفاظت محیط زیست استان خوزستان، مجری: دانشگاه شهید چمران اهواز. 389 صفحه.
 
4-          توکلی، ک.، مفرد، تصوری، م. و خ. عمرانی.  1390. بررسی اثرات ریزگردها بر خصوصیات کمی و کیفی خرمای کبکاب، اولین کنگره بین­المللی پدیده گرد و غبار و مقابله با آثار زیان­بار آن. خوزستان، 26 و 27 بهمن­ماه.
 
5-          جامعی، م. و ک. حمادی. 1385. بررسی وضعیت ذخایر آبی تالاب هورالعظیم به منظور استفاده در طرح­های آمایش سرزمین با بکارگیری تکنیک­های سنجش از دور، هفتمین سمینار بین المللی رودخانه، دانشگاه شهید چمران اهواز.
 
6-          جاهدمنش، پ. 1393. مدیریت ریسک زیست­محیطی منطقه حفاظت­شده شیمبار با استفاده از روش تصمیم­گیری چندمعیاره. پایان‌نامه کارشناسی­ارشد، رشته مدیریت محیط­زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات اهواز، 122 صفحه.
 
7-          جعفرزاده حقیقی‌فرد، ن.، لاری­بقال، س. م. و ز. قائدرحمت. 1392. کاربرد تکنیک تصمیم‌گیری چندمعیاره Entropy و Simple-Additive, weighting methodology در ارزیابی ریسک زیست‌محیطی لایروبی اسکله‌های بندر امام­خمینی (ره)، دو ماهنامه علمی ـ پژوهشی جنتاشاپیر، (14): 39- 29.
 
8-          جعفری­آذر، س. 1394. ارزیابیریسکزیست­محیطیتالاب­هایبین­المللیسواحلجنوبی ایران. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، رشته ارزیابیوآمایشسرزمین، دانشکده محیط زیست و منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی خاتم­الانبیاء بهبهان، 137 صفحه.
 
9-          جوزی، س. ع. و م. شفیعی. 1388. تجزیه و تحلیل ریسک‌های محیط‌زیستی منطقه حفاظت شده حله بوشهر با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP). مجله علوم و فنون دریایی، 37 (57): 36 – 21.
 
10-          رحیمی­بلوچی، ل. و ب. ملک­محمدی. 1392. ارزیابی ریسک‌های محیط‌زیستی تالاب بین‌المللی شادگان براساس شاخص‌های عملکرد اکولوژیکی. مجله محیط‌شناسی، 39 (65): 112- 101.
 
11-          رضایی­لعل، آ.، دانه‌کار، الف.، خراسانی، ن. و هـ. مجنونیان. 1387. ارزیابی چند معیاره کرانه ساحلی استان مازندران با هدف سنجش درجه حساسیت و تعیین مناطقی تحت حفاظت ساحلی. هشتمین همایش بین‌المللی سواحلی، بنادر و سازه‌های دریایی، سازمان بنادر و کشتی‌رانی، 25 و 26 اردیبهشت­ماه.
 
12-          رضویان، م. و ف. کوشکی. 1390. منشأ جغرافیایی و اثرات پدیده گردوغبار استان خوزستان. اولین کنگره بین­المللی پدیده گرد و غبار و مقابله با آثار زیان­بار آن. خوزستان، 26 و 27 بهمن­ماه.
 
13-          زبردست، ل. و ح. جعفری. 1389. ارزیابی روند تغییرات تالاب انزلی با استفاده از سنجش از دور و ارائه راه حل مدیریتی. مجله محیط شناسی، (57): 64- 57.
 
14-          زنگنه، م. 1393. آبوهواشناسیتوفان­هایگردوغباردرایران. دوفصلنامهآبوهواشناسیکاربردی، 1 (1):12- 1.
 
15-          سبزقبایی ،غ. ر.، منوری، س. م.،  ریاضی، ب.، خراسانی، ن. و م. کرمی. 1391. آنالیز مقایسه­ای فشارها و تهدیدات تالاب­های گرمسیری با استفاده از روش شناسیRAPPAM (مطالعه موردی: تالاب­های استان خوزستان). فصلنامه اکوبیولوژی تالاب، 4 (14): 68- 55.
 
16-          شریعت، س.م.، منوری، س.م. و ف. سبحانی. 1392. ارزیابی ریسک زیست‌محیطی معدن‌کاری در تالاب‌ها با مطالعه موردی تالاب میقان استان مرکزی. فصل‌نامه علمی پژوهشی اکوبیولوژی تالاب، 5 (16): 52- 41.
 
17-          شریفی‌پور، ر. 1386. ارزیابی حساسیت سواحل استان بوشهر با توجه به کانون‌های آلوده‌ساز از طریق تدوین مدل اطلاعاتی حفاظت با استفاده از GIS، مجله محیط‌شناسی، 34 (48): 91- 87.
 
18-          طیب‌زاده، ن.، یاوری، الف. و ب. مالک­مهدی. 1392. ارزیابی ریسک محیط‌زیستی تالاب‌ها با استفاده از شبکه بیزین مبتنی بر روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره با مطالعه موردی تالاب شادگان. یازدهمین همایش ملی ارزیابی اثرات محیط‌زیستی، انجمن ارزیابی محیط‌زیست و سازمان حفاظت محیط‌زیست، 25 مردادماه.
 
19-          عفتی، م.، بهرامی، ح. و ع. درویشی­بلورانی. 1390. بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ذرات خاک سطحی در کانون­های گرد و غبار. اولین کنگره بین­المللی پدیده گرد و غبار و مقابله با آثار زیان­بار آن، خوزستان، ایران. 26 و 27 بهمن­ماه.
 
20-          فتاحی، ا. و ه. قناد. 1389. تحلیل الگوی سینوپتیکی طوفان­های گرد وخاک در منطقه جنوب غرب ایران. فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیا، (12): 63- 49.
 
21-          قربانیان، ج. و پ. کردوانی. 1393. آنالیز بافت ریزگردهای شهر اهواز به روش پرتوایکس و رابطه تشدید این طوفان­ها با تخریب تالاب هورالعظیم. فصلنامه اکوبیولوژی تالاب، 6 (20): 102- 93.
 
22-          مکوندی، ر.، آستانی، س. و ز. انوشه. 1391. ارزیابی ریسک محیط‌زیستی تالاب‌ها با استفاده از روش­های TOPSIS و EFMEA (مطالعه موردی تالاب شیرین­سو در استان همدان)، فصلنامه علمی پژوهشی اکوبیولوژی تالاب، 3 (12): 40- 25.
 
23-          مکوندی، ر.، آستانی، س. و م. چراغی. 1392. ارزیابی ریسک محیط‌زیستی تالاب‌ها با استفاده از روش­های SAW و EFMEA (مطالعه موردی تالاب بین‌المللی انزلی). فصلنامه علمی پژوهشی اکوبیولوژی تالاب، 5 (17): 73- 61.
 
24-          ملک­حسینی، س. ف.1394. ارزیابی ریسک زیست­محیطی منطقه حفاظت شده دنا با استفاده از روش­های تصمیم­گیری چندمعیاره. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، رشته محیط­زیست، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، 146 صفحه.
 
25-          منوری، س.م. و ر. رحیمی. 1389. کاربرد ارزیابی ریسک زیست‌محیطی طرح‌های توسعه برای حفاظت تالاب‌ها. اولین همایش ملی مقابله با بیابان‌زایی و توسعه پایداری تالاب‌های کویری ایران، سازمان حفاظت محیط‌زیست، 11 خردادماه.
 
26-          موسوی­زاده، س. م.، سرکارگر اردکانی، ع.، السادات، م. و م. میرعبدالهی. 1390. شناسایی و تحلیل گردوغبار در مناطق غربی ایران با تکنیک سنجش از دور. اولین کنگره بین­المللی پدیده گرد وغبار و مقابله با آثار زیان­بار آن، خوزستان، 26 و 27 بهمن­ماه.
 
 
27-          Anonymons, 2004. Living Waters Conserving the source of life living the economic values of the world’s wetlands. prepared with support from the Swiss agency for the environment, forests and landscape (SAEFL). By Kirsten Schuyt and Luke Brander.
 
28-          Anonymons, 2010. Ramsar Convention Official Website. {www.ram.sar.org}
 
29-          Bennett, J. W. and S.M. Whitten. 2002. The private and social values of wetlands: An overview. land and water Australia, 19 p.
 
30-          Biswasory, M., Samal, N. R., Roy, P.K. and A. Mazumdar. 2011. Watershed management with special emphasis on fresh water wetland: A case study of a flood plain wetland in west Bengal, India. Global NEST Journal, 13(1): 1-10.
 
31-          Buytaert, W. 2006. Human impact on the hydrology of andean paramos. Earth-Science Reviews, 79 (1-2): 53-72.
 
32-          Engelstadler, S. 2001. Dust storm frequencies and their relationships to land surface conditions. Freidrich-Schiller University Press. Pp 56-57.
 
33-          Ertugrul, I. and N. Karakasoglu. 2007. Performance evaluation of Turkish cement firms with fuzzy analytic hierarchy process and TOPSIS methods. Expert Systems with Applications Journal, 36(1): 702–715.
 
34-          Ghermandi, A., Van Den Bergh, J.C.J.M., Brander, L.M. and P.A.L.D. Nunes. 2008. The economic value of wetland conservation and creation: A meta-analysis. Working Paper 79, Fondazione Eni Enrico Mattei, Milan, Italy.
 
35-          Goudie, A. and N.J. Middelton. 2001. Saharan dust storms: Nature and consequences. Earth Science Reviews, (56):179-204.
 
36-          Goudie, A. and N.J. Middelton. 2006. Desert dust in the global systems. Berlin, Heidelburg, New York, Springer, 287 p.
 
37-          Hwang C. L. and K. Yoon. 1981. Multiple attribute decision making: Methods and applications, A State of the Art Survey. New York: Springer-Verlag.
 
38-          Kellett, D. A. and M.H. Glantz. 2005. Understanding the drought phenomenon: The role of definitions. Water International, 10 (3): 111-120.
 
39-          Lambin, E.F., Geist, H., 2006, Land-use and land-cover change: local processes and global impacts, Berlin; New York, Springer.
 
40-          Lopes Simões L., Oliveira L.R., Mattoso A., Pisciotta K., Silva Noffs M.D., Raimundo S., Leite S., Naumann M. and S. Onaga. 2010. Implementation of the rapid assessment and prioritization of protected area management by the forestry institute and the forestry foundation of São Paulo. Gland, Switzerland.
 
41-          Malekmohammadi, B. and L. Rahimi Blouchi. 2014. Ecological risk assessment of wetland ecosystems using multi criteria­ decision making and geographic information system. Ecological Indicators, 41: 133–144.
 
42-          Opricovic, S. anf G. Tzeng. 2004. Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS. European Journal of Operational Research, 156: 445–455.
 
43-          Ozesmi, S.L. and E.M. Bauer. 2002. Satellite remote sensing of wetlands. Wetlands Ecology and Management. (10): 381-402.
 
44-          Sabzghabaei, G. R., Monavari, S. M., Riazi, B., Khorasani, N. A. and M. Karami. 2015. Analysing pressures and threats on the southern wetlands of Iran with the application of RAPPAM methodology (Case study: Khuzestan province). Global NEST Journal, 17 (2): 344-356.
 
45-          Ten Brink, P., Badura, T., Farmer, A. and D. Russi. 2012. The economics of ecosystem and biodiversity for water and wetlands: A briefing note. Institute for European Environmental Policy, London.
 
46-          Tshering, K. 2003. Bhutan management effectiveness assessment of four protected areas using WWF’s RAPPAM methodology. WWF, Gland, Switzerland.
 
47-          Wu, K. and L. Zhang. 2014. Progress in the development of environmental risk assessment as a tool for the decision-making process. Journal of Service Science and Management, 7:131-143.
دوره 40، 1-1
ویژه نامه
خرداد 1396
صفحه 139-152
  • تاریخ دریافت: 12 دی 1394
  • تاریخ بازنگری: 17 خرداد 1396
  • تاریخ پذیرش: 30 فروردین 1395
  • تاریخ انتشار: 11 دی 1348